การป้องกันโรคหืดในเด็กและผู้ใหญ่ สามารถทำได้อย่างไรบ้าง

นพ. อธิพัฒน์ อธิพงษ์อาภรณ์
กุมารแพทย์โรคภูมิแพ้และภูมิคุ้มกัน
โรงพยาบาลพระนครศรีอยุธยา

โรคหืด เป็นโรคหลอดลมอักเสบเรื้อรัง ซึ่งเป็นโรคที่มี Morbidity และ Mortality สูงทั้งในเด็กและผู้ใหญ่ และเป็นโรคที่มีค่าใช้จ่ายในการรักษาสูง รวมถึงโรคนี้ทำให้ผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิตที่ไม่ดี ดังนั้น การรักษาต้นตอของสิ่งเหล่านี้คือการ “ป้องกันโรค” ไม่ให้โรคเหล่านี้เกิดขึ้นและดำเนินต่อจนเกิดความเสียหายต่อร่างกายผู้ป่วย โดยการป้องกันโรคหืดในวัยเด็กสามารถทำได้ตั้งแต่ก่อนผู้ป่วยเด็กคลอด (Prenatal period) และหลังผู้ป่วยเด็กคลอด (Postnatal period) และการป้องกันโรคหืดในผู้ใหญ่ ปัจจุบันก็มีข้อมูลเพิ่มขึ้น ดังนี้

การป้องกันโรคหืดในเด็ก

1. การสัมผัส PM 2.5 ตั้งแต่ช่วงมารดาตั้งครรภ์ มีข้อมูลแบบ Birth cohort study ในประเทศจีน โดยเก็บข้อมูลเด็กประมาณ 30,325 ราย พบว่า ปัจจัยหนึ่งที่ทำให้เด็กเล็กมีอาการ Wheezing หรือเป็น Asthmaในปีแรกของชีวิตคือ การทีมารดาได้รับ 5 ตั้งครรภ์ ⁽¹⁾ ซึ่งข้อมูลเป็นไปแนวทางเดียวกับงาสนวิจัยประเทศไต้หวันที่เก็บข้อมูลลักษณะ Birth cohort study จำนวนประชากร 184,604 ราย โดยมีข้อมูลเพิ่มเติมคือ ระยะเวลาที่มารดาตั้งครรภ์แล้วสัมผัสกับ PM2.5 ในช่วงอายุครรภ์ 6 – 22 สัปดาห์ เป็นช่วงที่เพิ่มความเสี่ยงให้เด็กเป็นโรคหืดมากที่สุด ⁽²⁾ และทั้งสองงานวิจัยนำเสนอข้อมูลที่สอดคล้องกันคือ เด็กทารกที่คลอดออกมา แล้วสัมผัสกับ PM2.5 ในช่วงขวบปีแรกของชีวิต เพิ่มความเสี่ยงเป็นโรคหืด
2. มารดาสูบบุหรี่ระหว่างตั้งครรภ์ เพิ่มการเกิดโรคหืดในเด็ก นอกจากนั้นยังเพิ่มความเสี่ยงการเกิด Recurrent wheezing และการติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนล่างอีกด้วย ⁽³⁾
3. ปัจจัยด้านโภชนาการของมารดา พบว่า มารดาที่รับประทานอาหารที่เป็น cooked green vegetables จะเป็นปัจจัยป้องกันการเกิดโรค ส่วนมารดาที่รับประทานอาหารกลุ่ม เนื้อ (Meat) สูง จะเพิ่มความเสี่ยงการเกิด Wheezing, ภูมิแพ้จมูก (Allergic rhinitis) และภูมิแพ้ผิวหนัง (Atopic dermatitis), สำหรับวิตามินดี ข้อมูลปัจจุบันแนะนำในคนไข้ที่ขาดวิตามินดี จะเป็นป้จจัยป้องกันโรคหืดในลูก แต่มีหลายงานวิจัยที่แสดงให้เห็นว่าข้อมูลยังไม่ชัดเจน และอาหารกลุ่ม Omega3 fatty acid ข้อมูลในปัจจุบันยังไม่ชัดเจน ⁽⁴⁾
4. ปัจจัยด้านการคลอด เกี่ยวกับการคลอดแบบผ่าตัดคลอด (Cesarean section) พบว่าข้อมูลจาก Metaanalysis พบว่าเป็นปัจจัยเสี่ยงการเกิดโรคหืด ทั้งการผ่าตัดคลอดแบบ Elective cesarean section หรือ Emergency cesarean section ⁽⁵⁾

ปัจจัยหลังคลอดที่ทำให้ผู้ป่วยเด็กเป็นโรคหืด (Postnatal period)  

1. การสัมผัสสารก่อภูมิแพ้ทางอากาศในเด็กเล็ก มีข้อมูลที่ศึกษาแบบ Cohort study โดยเก็บข้อมูลเด็กที่เป็นภูมิแพ้ทางเดินหายใจ ทั้งภูมิแพ้จมูกและโรคหืด พบว่าการมี Sensitization ต่อไรฝุ่น รังแคสุนัขและแมว เพิ่มการเกิดภูมิแพ้จมูกและโรคหืด ส่วนการมี Sensitization ต่อหญ้าและรา เพิ่มโอกาสการเกิดโรคภูมิแพ้จมูกแบบมีนัยสำคัญทางสถิติ ⁽⁶⁾
2. ปัจจัยด้าน Gut microbiome พบว่ามี Microbiome บางสายพันธุ์ที่เป็นปัจจัยด้านการป้องกันโรคหืด เช่น Phylum Firmicutes, Streptococcus and Bacteroides species และการมี Microbiome บางชนิดลดลง Bifidobacterium species and Ruminococcus gnavus ซึ่งการมี Gut microbiome ที่ไม่สมดุลสัมพันธ์กับการใช้ยาปฏิชีวนะที่ไม่เหมาะสมในวัยเด็ก ส่วนปัจจัยด้าน Lung microbiome พบว่าการมี Colonization ของ pneumoniae, H. influenzae หรือ M. catarrhalis เพิ่มความเสี่ยงการเกิด Recurrent wheezing ⁽⁷⁾
3. ปัจจัยด้านการติดเชื้อไวรัสในเด็กเล็ก มีข้อมูลจากหลายงานวิจัยพบว่า การติดเชื้อ Respiratory syncytial virus (RSV) หรือ Human Rhinovirus (HRV) เพิ่มโอกาสการเป็นโรคหืด และถ้าติดเชื้อทั้ง 2 ชนิด ยิ่งเพิ่มความเสี่ยงสูงขึ้น ⁽⁸⁾ โดยปัจจัยอื่นที่มีผลร่วมกันคือปัจจัยด้านพันธุกรรม การมีประวัติครอบครัวเป็นโรคภูมิแพ้ และการติดเชื้อในเด็กอายุน้อย ⁽⁹⁾

การป้องกันโรคหืดในผู้ใหญ่

1. การป้องกันโรคหืดไม่ให้เกิดขึ้นในเด็ก สามารถป้องกันการเกิดโรคหืดในผู้ใหญ่ได้ เนื่องจากการดำเนินโรคของผู้ป่วยโรคหืดในเด็ก จะมีผู้ป่วยบางส่วนที่หายจากโรคแบบ Remission แต่ผู้ป่วยอีกส่วนหนึ่ง ประมาณ 5 – 15% จะมีการกลับมาเป็นโรคหืดซ้ำตอนเป็นวัยรุ่นหรือเป็นผู้ใหญ่ ซึ่งมีปัจจัยร่วมเช่น พันธุกรรม การมี Aeroallergen polysensitization การมีโรคร่วมเป็นโรคอ้วน หรือมีภาวะ Eosinophilia ดังนั้นการป้องกันการเกิดโรคหืดในผู้ใหญ่ สิ่งหนึ่งที่สำคัญและมีข้อมูลชัดเจนคือการป้องกันการเกิดโรคหืดในเด็ก ^{(10, 11)}
2. การรักษาโรคหืดในคุมได้ดีในวัยเด็ก จะส่งผลดีต่อการเกิดโรคหืดซ้ำในผู้ใหญ่ เช่น การรักษาโรคหืดให้สงบด้วย Controller รวมถึงการรักษา Severe asthma ด้วยการรักษาที่เหมาะสมเพื่อให้โรคสงบและ remission จะทำให้ลดโอกาสการเกิดโรคหืดในผู้ใหญ่ ^{(10, 11)}
3. การควบคุมสิ่งแวดล้อม หลีกเลี่ยงบุหรี่ หรือมลพิษกลุ่ม PM2.5 หรือการป้องกันการสัมผัสสารก่อภูมิแพ้ เช่น ละอองเรณูของหญ้าปริมาณสูง เช่น เมื่อเกิด Thunderstorm asthma อาจป้องกันการเกิดหืดกำเริบรุนแรง หรือการเกิดโรคหืดครั้งแรกในผู้ป่วยแพ้หญ้าได้ ⁽¹¹⁾
4. การป้องกันการเกิดโรคอ้วน เนื่องจากผู้ป่วยโรคอ้วนจะมี IL-6 สูงขึ้น ซึ่งทำให้เกิดการอักเสบของเซลล์ในร่างกาย และทำให้เกิด Lung function declines ได้ ดังนั้นการป้องกันโรคอ้วน จึงลดการเกิดการอับเสบในร่างกาย และลดโอกาสการเกิดโรคหืดได้ นอกจากนั้นโรคอ้วนยังเป็นโรคร่วมที่สำคัญของโรคหืด การป้องกันโรคอ้วนจึงเป็นทั้ง Primary prevention และ Secondary prevention ในโรคหืด ⁽¹²⁾

จะเห็นได้ว่าข้อมูลในปัจจุบัน การป้องกันโรคหืดมีเพิ่มขึ้น แต่การป้องกันโรคหืดให้สำเร็จมีหลายปัจจัย ทั้งปัจจัยที่ควบคุมได้ เช่น การสูบบุหรี่ หรือการได้รับควันบุหรี่, การได้รับยาปฏิชีวนะในวัยเด็ก บางปัจจัยต้องอาศัยนโยบายระดับประเทศ เช่น การแก้ไขปัญหาเรื่อง PM2.5 และบางปัจจัยอาจควบคุมไม่ได้ เช่น ปัจจัยด้านพันธุกรรม อย่างไรก็ดีในส่วนของปัจจัยที่ป้องกันได้ ควรเป็นปัจจัยที่ทุกคนควรตระหนักถึงความสำคัญ ควรปรับเปลี่ยนหรือหลีกเลี่ยงอย่างเคร่งครัด เพื่อให้ลดการเกิดโรคหืด ที่เป็นโรคเรื้อรังที่พบบ่อยในเด็กหรือผู้ใหญ่ให้ลดลงมากที่สุด เพื่อส่งผลดีด้านสุขภาพของผู้ป่วยและทางเศรษฐศาสตร์สุขภาพของประเทศ

1. 1. Zhang Y, Yin Z, Zhou P, Zhang L, Zhao Z, Norbäck D, et al. Early-life exposure to PM2.5 constituents and childhood asthma and wheezing: Findings from China, Children, Homes, Health study. Environ Int 2022;165:107297.
   2. Jung CR, Chen WT, Tang YH, Hwang BF. Fine particulate matter exposure during pregnancy and infancy and incident asthma. J Allergy Clin Immunol 2019;143(6):2254-62.
   3. Zacharasiewicz A. Maternal smoking in pregnancy and its influence on childhood asthma. ERJ Open Res 2016;2(3):00042-2016.
   4. Nuzzi G, Di Cicco M, Trambusti I, Agosti M, Peroni DG, Comberiati P. Primary prevention of pediatric asthma through nutritional interventions. Nutrients 2022;14(4):754.
   5. Darabi B, Rahmati S, HafeziAhmadi MR, Badfar G, Azami M. The association between caesarean section and childhood asthma: an updated systematic review and meta-analysis. Allergy Asthma Clin Immunol 2019;15:62.
   6. Stoltz DJ, Jackson DJ, Evans MD, Gangnon RE, Tisler CJ, Gern JE, et al. Specific patterns of allergic sensitization in early childhood and asthma & rhinitis risk. Clin Exp Allergy 2013;43(2):233-41.
   7. Hufnagl K, Pali-Scholl I, Roth-Walter F, Jansen-Jarolim E.Dysbiosis of the gut and lung microbiome has a role in asthma. Semin Immunopathol. 2020 Feb;42(1):75-93.
   8. Busse WW, Lemanske RF Jr, Gern JE. Role of viral respiratory infections in asthma and asthma exacerbations. Lancet 2010;376(9743):826-34.
   9. Jartti T, Gern JE. Role of viral infections in the development and exacerbation of asthma in children. J Allergy Clin Immunol 2017;140(4):895-906.
   10. Porsbjerg C, Melén E, Lehtimäki L, Shaw D. Asthma. Lancet 2023;401(10379):858-73.
   11. Dharmage SC, Perret JL, Custovic A. Epidemiology of asthma in children and adults. Front Pediatr 2019;7:246.
   12. Reyes-Angel J, Kaviany P, Rastogi D, Forno E. Obesity-related asthma in children and adolescents. Lancet Child Adolesc Health 2022;6(10):713-24.