วิธีป้องกันการถูกตัดนิ้วเท้าหรือเท้า จากแผลเท้าเบาหวาน

อ.นพ. กฤต ราชายนต์
ศัลยแพทย์กระดูกและข้อ เฉพาะทางด้านเท้าและข้อเท้า
คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

แผลเท้าเบาหวานพบในผู้ป่วยเบาหวานจำนวนมาก และหลายรายมักต้องตัดนิ้วเท้าหรือเท้าส่วนที่ติดเชื้อออก ภาวะแทรกซ้อนที่เกี่ยวข้องกับเท้าเบาหวานเป็นหนึ่งในสาเหตุสำคัญที่ทำให้ผู้ป่วยต้องเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาลในระยะยาว ไม่เพียงแต่จะเป็นประโยชน์ต่อผู้ป่วยที่จะได้รับทราบถึงวิธีการป้องกันแผลที่เท้าตั้งแต่ระยะเริ่มแรก แต่ยังต้องระมัดระวังเป็นพิเศษไม่ให้เกิดภาวะแทรกซ้อน โดยเฉพาะการติดเชื้อ หนึ่งในวิธีการรักษาแผลที่เท้าที่ดีที่สุดคือ การหยุดและป้องกันไม่ให้แผลพัฒนาหรือลุกลามออกไปอีก

แผลเท้าเบาหวานชนิดแผลเปิด ส่วนใหญ่พบบริเวณใต้ฝ่าเท้า เป็นเรื่องที่น่ากังวลอย่างยิ่งเมื่อผู้ป่วยเป็นโรคปลายประสาทอักเสบโดยเฉพาะผู้ป่วยที่มีอาการชาที่เท้า แล้วประสบอาการบาดเจ็บที่เท้า ทำให้ไม่รับรู้ถึงความเจ็บปวดหรือไม่รู้สึกถึงอาการผิดปกติ อาการบาดเจ็บนั้นจึงเป็นสาเหตุหลักที่ทำให้เกิดแผลที่เท้า

5 มาตรการการดูแลเพื่อป้องกันไม่ให้เกิดแผลที่เท้า

เริ่มต้นจากตรวจสอบเท้าของตนเองเป็นประจำ โดยเฉพาะบริเวณระหว่างนิ้วเท้า ตุ่มพอง ผิวหนาขึ้น สีเปลี่ยนไป แตก บวม ระคายเคือง ผิวหนังฉีกขาด หรือแผลเปิด
ทำความสะอาดเล็บเท้าทุกวัน และหมั่นเช็กเสมอว่าเท้า ปลายเท้าแห้งสนิท
อย่าเดินเท้าเปล่าหรือสวมรองเท้าโดยไม่ใส่ถุงเท้า เพราะมีความเสี่ยงอาจโดนเศษหินหรือทรายบาดเท้า ทำให้ผิวบอบช้ำได้
สวมรองเท้าขนาดพอดีและอ่อนนุ่ม หลีกเลี่ยงรองเท้าพื้นแข็ง รองเท้าที่คับเกินไปหรือหลวมเกินไปอาจเป็นสาเหตุของแผลที่เท้าได้
รักษาระดับน้ำตาลในเลือดและคอเลสเตอรอลให้อยู่ในระดับที่ดี โดยการรับประทานอาหารที่มีโปรตีนและใยอาหารสูง ซึ่งสามารถช่วยควบคุมโรคเบาหวานได้ และควรหลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารที่มีไขมันอิ่มตัวสูง

การปฏิบัติตาม 5 มาตรการเหล่านี้สามารถลดโอกาสการเป็นแผลที่เท้าจากเบาหวาน

ข้อควรระวังเพื่อป้องกันแผลที่เท้าไม่ให้ติดเชื้อ

ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดอย่างเคร่งครัด
รักษาแผลให้สะอาดและปิดด้วยผ้าพันแผลทุกวัน
อย่าเดินเท้าเปล่าเมื่อมีแผลที่เท้า

การตระหนักถึงแนวทางการป้องกันเป็นสิ่งสำคัญแต่เพียงอย่างเดียวอาจไม่เพียงพอที่จะลดโอกาสการเกิดแผลที่เท้าจากเบาหวานได้ การรู้ลักษณะของผู้ที่มีแนวโน้มเป็นแผลที่เท้าจะช่วยป้องกันได้ดีขึ้น

ได้แก่ ผู้ป่วยที่เป็นโรคเส้นประสาทส่วนปลายเสื่อม หลอดเลือดผิดปกติและภาวะเท้าผิดรูป หรือเบาหวานที่ไม่สามารถควบคุมได้ และผู้ป่วยที่มีปัจจัยเสี่ยงจากการปฏิบัติตัว ได้แก่ การสูบบุหรี่ การดื่มแอลกอฮอล์ การใส่รองเท้าไม่เหมาะสม เป็นต้น

เมื่อไรจะไปพบแพทย์ ? 8 ข้อที่สามารถสังเกตได้ด้วยตนเอง

ในกรณีที่มีอาการเหล่านี้ ควรปรึกษาแพทย์ทันที เพราะอาจส่งผลให้เกิดแผลเท้าเบาหวานได้

ผิวหนังมีตุ่มพองหนาขึ้น เปลี่ยนสี แตกร้าว
รู้สึกชา หรือรู้สึกหนาผิดปกติที่เท้า
การผิดรูปของเล็บ และสีเล็บผิดปกติ
ภาวะนิ้วเท้าผิดรูป เช่น ปลายนิ้วจิก หงิกงอผิดรูป มีอาการเจ็บปลายนิ้วหรือเล็บเท้า
แผลที่ผิวหนังระหว่างนิ้วเท้า เช่น เปียกหรือมีของเหลวซึมออกมาจากแผล
การผิดรูปของเท้า หรือข้อเท้า
คลำเจอกระดูกที่นูน หรือปุ่มกระดูกผิดปกติ
เท้าหรือนิ้วเท้าเปลี่ยนเป็นสีแดง น้ำเงิน หรือดำ บวม โดยอาจมีอาการปวดหรือไม่ก็ได้

แพทย์เฉพาะทางเท้าและเบาหวาน จะเป็นผู้พิจารณาความเสี่ยงที่จะเป็นแผลที่เท้าหรือไม่ การมองข้ามความผิดปกติเล็กน้อยอาจเป็นสาเหตุของแผลเท้าเบาหวานได้

การตรวจอาการที่เท้าด้วยตนเอง และดูแลไม่ให้เกิดแผลเท้าเบาหวานจากสัญญาณในระยะเริ่มต้นเป็นมาตรการป้องกันที่ดีที่สุดในการหลีกเลี่ยงการถูกตัดนิ้วเท้าหรือเท้า

เอกสารอ้างอิง

Pinzur MS. The diabetic foot. Foot Ankle Int. 2001 Sep;22(9)
Dalla Paola L, Faglia E. Treatment of diabetic foot ulcer: an overview strategies for clinical approach. Curr Diabetes Rev. 2006
Khalifa WA. Risk factors for diabetic foot ulcer recurrence: A prospective 2-year follow-up study in Egypt. Foot (Edinb). 2018
Jeon BJ, Choi HJ, Kang JS, Tak MS, Park ES. Comparison of five systems of classification of diabetic foot ulcers and predictive factors for amputation. Int Wound J. 2017
Martin JK, Davis BL. Diabetic Foot Considerations Related to Plantar Pressures and Shear. Foot Ankle Clin. 2023 Mar;28(1):13-25
Brekelmans W, van Laar W, Tolen NJ, Hoencamp R, Borger van der Burg BLS. Recurrent diabetic foot ulcers: Results of a maximal multidisciplinary approach including reconstructive foot/ankle surgery. Int Wound J. 2023 Aug;20(6):1866-1873
Bekele F, Chelkeba L. Amputation rate of diabetic foot ulcer and associated factors in diabetes mellitus patients admitted to Nekemte referral hospital, western Ethiopia: prospective observational study. J Foot Ankle Res. 2020 Nov 4;13(1):65
Boulton AJ, Vileikyte L, Ragnarson-Tennvall G, Apelqvist J. The global burden of diabetic foot disease. Lancet. 2005;366(9498):1719-24.
Armstrong DG, Boulton AJM, Bus SA. Diabetic Foot Ulcers and Their Recurrence. N Engl J Med. 2017;376(24):2367-75.
Singh N, Armstrong DG, Lipsky BA. Preventing foot ulcers in patients with diabetes. JAMA. 2005;293(2):217-28.
สมาคมโรคเบาหวานแห่งประเทศไทย. แนวทางเวชปฏิบัติสำหรับโรคเบาหวาน: สมาคมโรคเบาหวานแห่งประเทศไทย; 2560.