นพ.บุญสม จันศิริมงคล
อายุรแพทย์โรคหัวใจและหลอดเลือด
และเฉพาะทางสาขามัณฑนากรหัวใจและหลอดเลือด
คิดว่ามุมมองต่ออาชีพของแพทย์รุ่นใหม่และรุ่นก่อนหน้า เหมือนหรือต่างกันอย่างไร
ผมมองเป็น 2 ส่วน ส่วนแรกเป็นมุมมองที่มีต่อเด็กรุ่นใหม่ที่เข้ามาเรียนแพทย์ สมัยก่อนถ้าเรียนดีเป็นหัวกะทิของห้อง ชัดเจนเลยว่าส่วนใหญ่มุ่งเน้นมาเรียนแพทย์อันดับแรก แต่ปัจจุบันไม่ใช่แบบนั้นแล้ว มีหลากหลายอาชีพหรือหลายคณะมากที่เด็กรุ่นใหม่สามารถเลือกได้ตามความสนใจ เด็กก็กระจายกันไปสอบ ไม่มุ่งเน้นที่การเป็นแพทย์อย่างเดียว ในส่วนของอาชีพแพทย์นั้น เด็กรุ่นใหม่บางส่วนก็มองว่าเป็นอาชีพที่เหนื่อย เครียด อยู่แต่โรงพยาบาลเกือบทั้งวัน ไม่มีเวลาทำอย่างอื่น
ส่วนที่ 2 เป็นมุมมองต่อเนื้อหาวิชาของแพทย์ ซึ่งปัจจุบันมีการพัฒนาในด้านต่างๆมากขึ้นโดยเฉพาะเทคโนโลยี ทำให้มีวิธีการตรวจวินิจฉัยและรักษาใหม่ ๆ ทำให้การแพทย์รุ่นใหม่จะสะดวกในการวินิจฉัยรักษามากขึ้น แต่เมื่อวิทยาการดีขึ้นก็มีเนื้อหาที่ต้องเรียนให้ลึกมากขึ้น ลักษณะแพทย์เฉพาะทางก็มากขึ้นลึกขึ้น ต้องเรียนต่อยอดไปอีก อย่างแพทย์โรคหัวใจ ถ้านับว่าต้องใช้ทุนด้วย จบแพทย์ 6 ปี อาจต้องใช้ทุนก่อน 3 ปี แล้วมาเรียนอายุรแพทย์อีก 3 ปี กลับไปใช้ทุนเป็นปี เพื่อเรียนแพทย์โรคหัวใจอีก 2 ปี ไม่นับเรียนแพทย์เฉพาะทางอนุสาขาลึกลงไปอีกเช่นมัณฑนากรหัวใจและหลอดเลือดอย่างที่ผมเรียนเป็นต้นซึ่งก็ยังไม่จบแค่นั้นนะ สาขาอื่นๆก็ไม่ต่างกัน แพทย์รุ่นใหม่บางส่วนอาจมองว่านาน ความเครียดสูง เวลาว่างน้อย หรือชอบในสาขาอื่นๆมากกว่า เช่น แพทย์เฉพาะทางความสวยความงาม เป็นต้น ซึ่งไม่ว่าจะเป็นแพทย์สาขาไหนก็มีความสำคัญในการดูแลผู้ป่วยทั้งหมด และแต่ละสาขาก็มีให้เรียนต่อให้ลึกมากขึ้นเช่นกัน
ช่วงนี้มีข่าวแพทย์ลาออกนอกระบบมากขึ้น มีความเห็นต่อเรื่องนี้อย่างไร
จริง ๆ เรื่องนี้มีเหตุและการพูดคุยกันมาตลอด ในระบบก็จะหมายถึง รพ.รัฐบาล นอกระบบก็จะหมายถึงรพ.เอกชนเป็นหลัก ในมุมมองผม ทั้งในและนอกระบบมีทั้งข้อดีข้อได้ต่างกัน ทำให้มีแพทย์ย้ายกันไปมา อย่างผมอยู่ รพ.เอกชน ก็เห็นแพทย์ที่อยากไปอยู่ รพ.รัฐบาลก็มี และเห็นเพื่อนที่เป็นแพทย์ รพ.รัฐบาลบางคนมีอยากไปทำงาน รพ.เอกชนเช่นกัน ส่วนใหญ่จากที่ผมเห็นเป็นการย้ายออกนอกระบบมากกว่า ในมุมมองของผมนั้นข้อสังเกตสำคัญมีอยู่ 2 เรื่องหลัก คือ 1) รูปแบบการทำงาน 2) ผลตอบแทนและสวัสดิการ โดยต้องยอมรับว่ามีความแตกต่างกันในและนอกระบบ โดยจะนำมาสู่เรื่อง Work life balance ที่จะนำมาพูดคุยในวันนี้ด้วยครับ
ส่วนตัวมองว่าไม่มีใครผิด แต่ความมีอยู่ของความแตกต่าง ทำให้เกิดสถานการณ์ดังกล่าว ทางแก้ก็คงต้องมีการปรับรูปแบบการทำงานและผลตอบแทนให้แตกต่างกันน้อยลง ขณะมีความพยายามในการผลิตแพทย์ให้เพียงพอ เพื่อให้อัตราส่วนระหว่างจำนวนแพทย์ต่อจำนวนคนไข้นั้นสมดุล ซึ่งปัจจุบันก็มีการบริหารจัดการอยู่ต่อเนื่อง อย่างสถาบันที่ผลิตแพทย์ตอนนี้มีมากขึ้นและมีศักยภาพในการผลิตจำนวนแพทย์มากขึ้น แต่ก็มีการพูดคุยกันอยู่ว่าทำอย่างไรให้แพทย์ที่ผลิตไปไม่กระจุกตัว
สาเหตุที่เลือกเรียนทางด้านหัวใจ โดยเฉพาะสาขา Interventional Cardiology (หัตถการปฏิบัติรักษาโรคหัวใจและหลอดเลือด; มัณฑนากรหัวใจและหลอดเลือด)
ชอบวิชาฟิสิกส์ครับที่นำผมมาเรียนโรคหัวใจ ตอนเรียนแพทย์ที่ม.สงขลานครินทร์ จะมีการเรียนเป็น block เป็นระบบต่างๆของร่างกาย จำได้ว่าตอนเรียนระบบหัวใจรู้สึกสนุกมาก เพราะมีการเอาความรู้ทางด้านฟิสิกส์มาปรับใช้เยอะมาก ทั้งเรื่องแรงดันจากการบีบตัวของหัวใจ ความดันในห้องหัวใจ การเปิดปิดลิ้นหัวใจ คลื่นไฟฟ้าหัวใจ กลศาสตร์ของไหล, เสียง, แสง, Doppler เป็นต้น สามารถอธิบายกลไกต่างๆรวมถึงการวินิจฉัยหรือรักษาได้ด้วยขอบข่ายของวิชาฟิสิกส์ ตอนเป็นนักศึกษาแพทย์มีโอกาสก็จะศึกษาเพิ่มเติมทางด้านหัวใจและหลอดเลือดมาโดยตลอด ศึกษาวิทยายุทธแพรวพราวสำหรับการวินิจฉัยโรคหัวใจ เพราะยิ่งเรียนยิ่งสนุกไม่เบื่อเลยที่จะนำความรู้ไปดูแลผู้ป่วย
ส่วนสาเหตุที่เลือกเรียนทางด้านมัณฑนากรหัวใจและหลอดเลือดเพราะสาขานี้รักษาโรคหัวใจและหลอดเลือด รวมทั้งโรคที่ฉุกเฉินรุนแรงต่อชีวิตผู้ป่วยเช่น โรคกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน ซึ่งคนไข้มีความเสี่ยงรุนแรงหรือกำลังจะเสียชีวิตเป็นหัตถการเพื่อช่วยผู้ป่วยดังกล่าว จึงเลือกเรียนต่อสาขานี้ดังเช่นที่เป็น Interventional cardiologist ในปัจจุบัน
————————————
“อาจารย์ผู้ใหญ่หลายท่าน
กล่าวไว้ว่า
ไม่มีหมอสาขาไหนแล้ว
ที่จะเผชิญภาวะวิกฤตฉุกเฉิน
เท่ากับหมอหัวใจ
สาขา Intervention
โดยต้องเผชิญกับภาวะวิกฤต
ของคนไข้ในระดับ
เป็นตายอยู่ตลอด”
————————————
อาชีพแพทย์ทางด้านมัณฑนากรหัวใจมีเรื่องหลัก ๆ อะไรที่ทำให้เครียดบ้าง
อาจารย์ผู้ใหญ่หลายท่านกล่าวไว้ว่า ไม่มีหมอสาขาไหนแล้ว ที่จะเผชิญภาวะวิกฤตฉุกเฉินเท่ากับหมอหัวใจสาขา Intervention โดยต้องเผชิญกับภาวะวิกฤตของคนไข้ในระดับเป็นตายอยู่ตลอด แพทย์ที่ปฏิบัติหน้าที่ต้องใช้สติ ใช้ความรู้และประสบการณ์ทุกอย่างที่มี มาช่วยเหลือคนไข้ซึ่งไม่อาจรู้ล่วงหน้าได้เลยว่า อาการที่เข้ามานั้นจะวิกฤติขนาดไหน นอกจากนั้นภายหลังการรักษาในหลายๆกรณี แพทย์ยังต้องคอยติดตามประเมินรักษาอาการอย่างใกล้ชิดจนพ้นขีดอันตราย ที่กล่าวมาเป็นภาพกว้างๆที่อาจทำให้เกิดอาการเครียดได้
Work life balance มีความสำคัญมากน้อยแค่ไหนสำหรับอาชีพแพทย์
สำคัญมากครับ ถ้าช่วงไหน Work life ไม่ balance จะรู้ตัวเองเลยว่าระบบในร่างกายจะไม่สดชื่น งานด้าน Cardio Intervention ที่ทำอยู่ บ่อยครั้งที่เราต้องดูแลคนไข้ต่อเนื่องอย่างใกล้ชิด เครียด มีเวลาพักผ่อนน้อยหรือไม่มีเวลาทำกิจกรรมอื่น เช่น เล่นดนตรีหรือออกกำลังกาย ผลที่ตามมาคือร่างกายมันรวน จริง ๆ แล้วช่วงเรียนหรือก่อนหน้าไม่ค่อยมีปัญหาเท่าไร แต่ช่วงหลังที่มีภาระงานแบบดังกล่าวทำให้ต้องจัดแบ่งเวลาให้สมดุล
“ทุกวันนี้เลิกงานเสร็จ
พอถึงบ้านหรือก่อนนอน
ผมจะหยิบกีตาร์มาเล่น
สัก 15 – 30 นาที
เพื่อช่วยผ่อนคลาย
ความเครียดที่ติดตัวมาทั้งวัน”
ที่ผ่านมามีหลักหรือวิธีอะไร ในการจัดการความเครียดเหล่านั้น
ปัจจุบันผมใช้การทำสมาธิและฝึกจิตให้สงบ เพื่อให้มีสติที่ดีในการทำงาน กับการมีสันทนาการยามว่าง ที่มีความยืดหยุ่นสำหรับผมซึ่งมีเวลาจำกัด
ผมเล่นดนตรีมาตั้งแต่สมัยมัธยมต้นต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน ดั่งคำกล่าว Music is the universal language of mankind จำได้ว่าเริ่มเล่นครั้งแรกให้พี่ชายสอนเล่นกีตาร์หลังจากที่พี่ชายยกกีตาร์โปร่งให้ก็จัดการเลื่อยลำตัวเพื่อให้เล่นคอด้านในได้ง่ายขึ้น หลังจากนั้นก็ฝึกฝนด้วยตัวเอง พอตอนนั้นได้ฟัง Oasis ก็คลั่งไคล้มาก เป็นการเปิดโลกไปสู่ศิลปินร็อคอื่น เช่น Blur, Black Sabbath, Guns and Roses, บลูส์เช่น Jimi Hendrix, Albert King, Gary Moore, แจ๊สเช่น Fourplay เป็นต้น สมัยนั้นพอมีเพลงใหม่ก็เอาเทปมานั่งฟังนั่งแกะ หลักๆก็เล่นให้ได้บรรยากาศเพลง หลังจากนั้นก็นัดเพื่อนมาซ้อมเป็นวงบ้าง ได้มีโอกาสไปแสดงตามงานต่าง ๆ เป็นระยะจนกระทั่งปัจจุบัน ช่วงหลังเวลาเล่นดนตรีก็ลดน้อยลง เพื่อนบางคนก็หยุดเล่น ทุกวันนี้เลิกงานเสร็จพอถึงบ้านหรือก่อนนอน ผมจะหยิบกีตาร์มาเล่นสัก 15 – 30 นาที เพื่อช่วยผ่อนคลายความเครียดที่ติดตัวมาทั้งวัน มีงานโรงพยาบาลหรืองานต่างๆผมว่างก็จะหาโอกาสไปแสดง
“ปัจจุบันถ้ามีเวลาว่าง
ผมจะเล่นปิงปองซึ่งเป็น
อีกหนึ่งกีฬาที่สนุก
ใช้พื้นที่ไม่มาก
ไม่มีการปะทะ
เหมาะสำหรับอาชีพ
และเวลาว่างที่มีจำกัด
ของผมมาก”
นอกจากนี้แล้วผมยังเล่นกีฬาด้วยผมเล่นกีฬามาตั้งแต่เด็ก ด้วยความโดดเด่นเรื่องพื้นฐานเป็นนักกรีฑาวิ่ง 100 เมตร ทำให้ผมได้เปรียบเรื่องความเร็วเวลาไปเล่นกีฬาอย่างบาสเกตบอล ผมชื่นชอบ G.O.A.T Michael Jordan ผมก็เลียนแบบ แต่ความเร็วจึงมักทำให้ผมถูกจับเล่นเป็นปีกตัวจี๊ดแทนที่จะเป็น guard ช่วงหลังผมต้องระวังมากขึ้นกับการบาดเจ็บโดยเฉพาะมือเนื่องจากต้องใช้มือในการตรวจสวนหัวใจซึ่งเป็นงานที่ต้องใช้งานมืออย่างละเอียดอ่อนจึงเลี่ยงกีฬาปะทะ ปัจจุบันถ้ามีเวลาว่าง ผมจะเล่นปิงปองซึ่งเป็นอีกหนึ่งกีฬาที่สนุก ใช้พื้นที่ไม่มาก ไม่มีการปะทะ เหมาะสำหรับอาชีพและเวลาว่างที่มีจำกัดของผมมาก
อีกหนึ่งกิจกรรมที่ผมชอบคือ การวาดภาพทั้ง Drawing และ Canvas ผมเริ่มวาดรูปมาตั้งแต่เด็กคุณพ่อซื้อสมุดวาดเขียนและสีน้ำมาให้เป็นประจำ ตอนเป็นนักศึกษาแพทย์ช่วงที่มีการผ่าอาจารย์ใหญ่ ผมก็วาดเลย วาดอวัยวะต่างๆเองเพื่อให้จำได้และพยายามให้สามารถวาดออกมาเองได้เลย แสดงว่าเราจำได้แล้ว ภาพมันเข้าไปอยู่ในหัวเราแล้ว เวลาอธิบายกับผู้ป่วยหรือญาติผมก็วาดอธิบายเลยว่าการทำหัตถการ พยาธิวิทยา หรือรอยโรค เกี่ยวกับหัวใจหรือหลอดเลือดเป็นอย่างไร หัวใจมี 4 ห้องมีเส้นเลือดอย่างไร เราจะใส่สายเข้าไปตรงไหนบ้าง กลายเป็นว่าวาดรูปก็ช่วยเสริมเรื่องการดูแลรักษาผู้ป่วยได้เป็นอย่างดีเช่นกัน
กิจกรรมที่ผมเลือกทำเพื่อให้เกิด Work life balance เป็นเรื่องดนตรี กีฬาและจิตรกรรมภาพวาด เพราะผมเห็นว่ามันเอื้อต่อการทำงานของผมมากโดยเฉพาะงานสวนหัวใจ อย่างเล่นกีตาร์ ซึ่งใช้นิ้วในการเล่นทั้ง 2 มือและมันมีส่วนคล้ายกับการบังคับนิ้วในการสวนหัวใจ เป็นการใช้ระบบประสาทให้สัมพันธ์กับมือที่ละเอียดอ่อนและมีสมาธิ พอมาเล่นปิงปองก็ต้องใช้ไหวพริบความรวดเร็วในการตี มีความละเอียดในการใช้กล้ามเนื้อควบคุมทั้งแขนและมือ เช่นเดียวกับการจิตรกรรมภาพวาด ผมก็ได้ใช้การวาดเพื่ออธิบายคนไข้อยู่เป็นนิตย์
หลักในการจัดแบ่งเวลา เพื่อให้เกิด Work life balance
คนส่วนมากมักไม่เชื่อว่าเป็นหมอสวนหัวใจแล้วมีเวลาทำอะไรได้หลายอย่าง ก็แบบพอเราขึ้นไปเล่นกีตาร์ร้องเพลงแบบไม่ได้เตรียมตัวในร้านอาหาร เค้าก็ไม่นึกว่าเราเป็นหมอโดยเฉพาะหมอทำบอลลูนสวนหลอดเลือดหัวใจ ส่วนตัวคิดว่าเราสามารถบริหารจัดการเวลาได้ งานมาก ๆ ก็ไม่เป็นอุปสรรคอะไร อย่างผมว่างจากการดูแลผู้ป่วยก็แบ่งเวลาเล่นกีฬา ส่วนเล่นกีตาร์ร้องเพลงก็ 15 – 30 นาทีก่อนนอน คงไม่เป็นเวลาตายตัว เพราะบางครั้งก็มีอยู่เวรหรือเคสฉุกเฉินเข้ามา โดยผมจะต้องทำงานประจำที่โรงพยาบาลให้เสร็จเรียบร้อยก่อน ถ้ามีเวลามากหน่อยก็อาจไปเล่นดนตรีกับเพื่อนๆบ้าง ไปรวมตัวกันเล่นกีฬาบ้าง เวลาว่างอาจจะไม่ค่อยตรงกับเพื่อน มีวิธีจัดสรรคือวางกีตาร์ไฟฟ้า แอมป์ อยู่ข้างเตียงเล่นแล้วก็นอนเลย วาดภาพสีอะคริลิคบนผืนผ้าใบเสร็จก็หลับต่อเลย ผมเป็นลูกคนเล็กที่ดูแลคุณพ่อคุณแม่เป็นหลักเนื่องจากพี่ๆมีภาระกิจ ก็ต้องมีเวลาดูแลท่านด้วย ต้อง Work life balance จริง ๆ ถึงจะทำตรงนี้ได้
————————————
“Zakk Wylde ตอบคำถามถึง
เคล็ดลับในการเล่นกีตาร์
ให้เก่งว่า ไม่มีทางลัด
ในการฝึกซ้อม ลุยกับมัน
หรือไม่ก็ลืมมันซะ”
————————————
ข้อคิดสำหรับแพทย์รุ่นใหม่ ๆ ในเรื่อง Work life balance
ผมเคยยกความเห็นของ Zakk Wylde อดีตขุนพลกีตาร์ของ Ozzy Osbourne อดีตนักร้องนำของยอดวง Black Sabbath ที่ให้กำเนิดดนตรีเฮฟวีเมทัล “Zakk Wylde ตอบคำถามถึงเคล็ดลับในการเล่นกีตาร์ให้เก่งว่า ไม่มีทางลัดในการฝึกซ้อม ลุยกับมันหรือไม่ก็ลืมมันซะ” การศึกษาและฝึกซ้อมอย่างหนักให้ถ่องแท้และชำนาญอันเป็นพื้นฐานของทุกวิชา เมื่อเขามีความเชี่ยวชาญ ชำนาญ บรรลุทางคอร์ดและลูกโซโลสลาตันแล้ว เขาไม่ได้ซ้อมหรือฝึกมากเหมือนเมื่อก่อน สิ่งที่เขาทำหลังจากนั้นคือการจัดแบ่งเวลาซ้อมแต่งเพลง เวลาดูแลตนเอง ดูแลครอบครัว และเวลาทำสิ่งอื่นที่ชอบเช่น Harley Davidson เฉกเช่น Work life balance โดยเมื่อทำงานได้ชำนาญก็ควบคุมงานและคาดหมายงานได้ แบ่งเวลาได้ เป็นที่มาของการที่ต้องคล่องก่อนที่จะเติบโตซึ่งนำไปสู่ Work life balance ผมไม่ได้แนะนำให้แพทย์รุ่นใหม่หมกมุ่นหรือ “rigid” เกินไปนะครับ แต่มีความจริงอยู่ว่าน้ำหนักในการบริหารจัดส่วนเวลาในแต่ละช่วงการศึกษาและการทำงานมีความสำคัญในบริบทที่ต่างกันครับ ทุกอย่างเพื่อผู้ป่วย เรา และความสมดุล ท้ายนี้ขอให้ทุกคนมีสุขภาพแข็งแรงครับ
