Peritoneal dialysis: Advantage and Disadvantage

รศ. พญ. สิริภา ช้างศิริกุลชัย
สาขาวิชาโรคไต ภาควิชาอายุรศาสตร์
คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ

บทนำ

การล้างไตทางช่องท้อง (peritoneal dialysis; PD) เป็นการบำบัดทดแทนไต (kidney replacement therapy; KRT) ด้วยวิธีไดอะลิซิส (dialysis) แบบหนึ่งนอกเหนือจากการฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม (hemodialysis; HD) สำหรับผู้ป่วยโรคไตเรื้อรัง (chronic kidney disease; CKD) หรือผู้ป่วยที่เกิดภาวะไตบาดเจ็บเฉียบพลัน (acute kidney injury, AKI) จนมีหน้าที่ไตลดลงเข้าสู่ภาวะไตวายระยะสุดท้าย (end- stage kidney disease; ESKD) รายงานผลการศึกษาเปรียบเทียบความเสี่ยงต่อการเสียชีวิต (mortality risk) ด้วยวิธีอภิมานวิเคราะห์ (meta-analysis) จากการทบทวนงานวิจัยอย่างเป็นระบบ (systematic review) ที่ใช้ propensity score match พบว่า mortality hazard ratio ระหว่าง PD HD ในสถานพยาบาล (in-center HD) ไม่แตกต่างกันทั้งในยุโรป เอเชีย และอเมริกา¹ วิธี dialysis ข้อดี – ข้อเสียของ HD และ PD มีความแตกต่างกัน บทความนี้มีวัตถุประสงค์สรุปข้อดี-ข้อเสียการล้างไตทางช่องท้อง²^{, 3} เพื่อนำไปใช้ในการให้ข้อมูลสำหรับผู้ป่วย ESKD ในการตัดสินใจเลือกวิธีการทำ dialysis

ข้อดีของการล้างไตทางช่องท้อง

การสงวนหลอดเลือด เนื่องจาก PD ใช้เยื่อบุช่องท้องเป็นตัวกรองธรรมชาติ (natural dialyzer) ในการแลกเปลี่ยนของเสีย จะใช้สายสวน Tenckhoff ใส่เข้าในช่องท้องเป็น peritoneal access เพื่อถ่ายน้ำยาเข้าและออกจากช่องท้อง แตกต่างจาก HD ที่เป็นวิธีนำเลือดออกจากตัวผู้ป่วยทางหลอดเลือดเทียม (vascular access) ไปผ่านตัวกรองเลือด (dialyzer) เพื่อแลกเปลี่ยนของเสีย จากนั้นเลือดที่ผ่านการฟอกแล้วจะวนกลับเข้าสู่ร่างกายดังนั้น PD จึงสงวนหลอดเลือดได้ดีกว่า HD
การสงวนหน้าที่ไตส่วนที่เหลือ (preserve residual kidney function) PD ชะลอการลดลงของหน้าที่ไตที่เหลืออยู่ได้ดีกว่า HD ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญต่อการรอดชีพของผู้ป่วย เนื่องจาก PD มีความเสี่ยงต่อค่าความดันโลหิตลดลงน้อยกว่า HD และมีการคงที่ของระบบไหลเวียนโลหิตได้ดีกว่า HD
การคงที่ของระบบไหลเวียนโลหิต (hemodynamic stability) การทำ PD มีการรบกวนระบบไหลเวียนโลหิตน้อยกว่า เนื่องจากวิธีการทำไม่ต้องใช้หลอดเลือด และไม่เกี่ยวข้องการการนำเลือดออกจากร่างกาย PD จึงเหมาะสมกับผู้ป่วยที่มีปัญหาหัวใจและหลอดเลือด
ความเสี่ยงต่อการติดเชื้อผ่านทางเลือด หรือระบบทางเดินหายใจ PD เป็นการล้างไตที่ไม่สัมผัสกับเลือด และไม่ต้องใช้หลอดเลือด จึงลดความเสี่ยงต่อการติดเชื้อผ่านทางหลอดเลือด และเชื้อที่ติดต่อผ่านทางเลือด เช่น ไวรัสตับอักเสบบี ไวรัสตับอักเสบซี เชื้อไวรัสเอดส์ และลดความเสี่ยงต่อการติดเชื้อระบบทางเดินหายใจ เนื่องจากลดความเสี่ยงในการอยู่ใกล้ชิดกันในสถานพยาบาล
ความเสี่ยงต่อการเกิดเลือดออก เนื่องจากไม่มีการใส่ยาป้องกันการแข็งตัวเข้าหลอดเลือดต่างจากการทำ HD ทำให้ความเสี่ยงต่อการเกิดเลือดออกน้อยใน PD
การควบคุมอาหารและของเหลว PD สามารถทำได้ทุกวัน และสามารถทำได้ด้วยตัวผู้ป่วยเอง ทำให้มีข้อจำกัดในการควบคุมอาหารและของเหลวน้อยกว่า in-center HD ที่ต้องทำในสถานพยาบาลด้วยบุคลากรทางการแพทย์
ความสะดวกของผู้ป่วย เนื่องจากสามารถปรับการทำ PD ให้เหมาะสมกับการใช้ชีวิตประจำวันของผู้ป่วย หรือผู้ดูแลผู้ป่วย ทำให้เกิดความสะดวกมากกว่า HD ที่ต้องสถานพยาบาลตามรอบระยะเวลาที่กำหนด
ลดค่าใช้จ่ายทางอ้อม เนื่องจาก PD เป็นการล้างไตที่บ้านผู้ป่วย ทำให้ลดค่าใช้จ่ายทางอ้อม โดยเฉพาะค่าเดินทาง รวมถึงลดระยะเวลาที่เสียไปจากการเดินทาง และค่าใช้จ่ายทางอ้อมอื่น ๆ

ข้อด้อยของการล้างไตทางช่องท้อง

ความเสี่ยงต่อภาวะเยื่อบุช่องท้องอักเสบ เป็นภาวะติดเชื้อแทรกซ้อนที่พบได้บ่อย โดยเฉพาะการขาดวินัย ไม่รักษาความสะอาด หรือทำ PD ไม่ถูกต้องตามขั้นตอน
อาการอึดอัด แน่นท้อง เนื่องจาก PD จะมีการใส่น้ำยาเข้าในช่องท้อง จะทำให้รู้สึกอึดอัด ไม่สุขสบายตัว
สถานที่ในการเก็บน้ำยา PD และการเปลี่ยนถ่ายน้ำยา เนื่องจากการทำ PD เป็นวิธีการล้างไตที่บ้าน จึงตัองมีสถานที่มีความสะอาดเหมาะสมต่อการเปลี่ยนถ่ายน้ำยา และเก็บน้ำยาที่ยังไม่ได้ใช้
ผู้ป่วยที่มีลักษณะจำเพาะในบางกลุ่ม อาจไม่เหมาะต่อการทำ PD เช่น ผู้ป่วยที่ช่วยเหลือตัวเองไม่ได้และขาดผู้ดูแล เนื่องจากขาดผู้ที่จะทำการเปลี่ยนถ่ายน้ำยา PD ผู้ป่วยที่เคยผ่าตัดช่องท้องหลายครั้ง เนื่องจากอาจมีพังผืดในช่องท้อง ทำให้พื้นที่ในการใส่น้ำยา PD ลดลง ผู้ป่วยที่อ้วนมากหรือมีไส้เลื่อนในช่องท้อง อาจทำให้ประสิทธิภาพ PD ไม่เพียงพอ

ตาราง สรุปเปรียบเทียบข้อดี-ข้อด้อยระหว่าง PD และ HD

สรุป

การให้ข้อมูลข้อดี-ข้อเสียของ PD หรือ HD จะช่วยให้ผู้ป่วย ESKD เลือกวิธีการทำ dialysis ได้เหมาะสม ขึ้นอยู่กับสภาพร่างกายของผู้ป่วย ลักษณะการดำเนินชีวิต (lifestyle) และข้อจำกัดทางสุขภาพ

เอกสารอ้างอิง

Elsayed ME, Morris AD, Li X, Browne LD, Stack AG. Propensity score matched mortality comparisons of peritoneal and in-centre haemodialysis: systematic review and meta-analysis. Nephrol Dial Transplant. 2020;35(12):2172-82.
Tang SCW, Lai KN. Peritoneal dialysis: the ideal bridge from conservative therapy to kidney transplant. J Nephrol. 2020;33(6):1189-94.
Van Biesen W, Vanholder R, Lameire N. The role of peritoneal dialysis as the first-line renal replacement modality. Perit Dial Int. 2000;20(4):375-83.