COVID-19: Prevention

นพ. วรมันต์ ไวดาบ
ภาควิชากุมารเวชศาสตร์
นายแพทย์ชำนาญการพิเศษ โรงพยาบาลเจริญกรุงประชารักษ์

สรุปการประชุมใหญ่ประจำปี 2567 ครั้งที่ 28 สมาคมโรคติดเชื้อในเด็กแห่งประเทศไทย วันที่ 3 พฤษภาคม 2568

โรคติดเชื้อโควิด 19 เป็นปัญหาสำคัญในระดับโลก แม้ว่าอัตราการเสียชีวิตของผู้ป่วยจะลดลงจากมาตรการทางการแพทย์และสาธารณสุขร่วมกับการบริหารจัดการที่มีประสิทธิภาพ แต่เนื่องจากเชื้อ SARS CoV-2 มีการกลายพันธุ์อย่างรวดเร็ว ทำให้การใช้มาตรการใดมาตรการหนึ่งในการควบคุมโรคอาจไม่เพียงพอต่อการป้องกันการระบาด การเรียนรู้จากการถอดบทเรียนผ่านสถานการณ์การระบาดที่ผ่านมา เพื่อสร้างแนวทางปฏิบัติที่เหมาะสมกับบริบทของสถานพยาบาลและชุมชนมีความสำคัญในการลดอุบัติการณ์ของโรค ลดภาระโรคในระดับชุมชนและประเทศ มาตรการป้องกันโรคติดเชื้อโควิด 19 ประกอบด้วย

1. มาตรการป้องกันโรคโดยไม่ใช้ยา (non-pharmaceutical measures)¹

แบ่งออกเป็นมาตรการป้องกันและควบคุมการติดเชื้อ (infection prevention and control measures) ในชุมชนและในโรงพยาบาลประกอบด้วย

1. มาตรการส่วนบุคคล ได้แก่
   1. การสวมหน้ากาก แนะนำให้สวมหน้ากากเมื่อมีอาการป่วย อยู่ในสถานการณ์ที่ไม่สามารถเว้นระยะห่างได้หรือเข้าไปในสถานที่ที่มีการระบายอากาศไม่ดี หรืออยู่ใกล้ชิดกับผู้มีความเสี่ยงต่อการเกิดโรครุนแรง
   2. การล้างมือ แนะนำให้ล้างมือบ่อย ๆ พิจารณาใช้น้ำยาล้างมือที่มีส่วนผสมของแอลกอฮอล์ความเข้มข้นอย่างน้อยร้อยละ 60 การใช้สบู่ล้างมือแนะนำกรณีที่มือเปื้อนสิ่งสกปรก เช่น เสมหะหรือเลือด ระยะเวลาของการล้างมือนานอย่างน้อย 20 – 40 วินาที¹
   3. การเว้นระยะห่างอย่างน้อย 1 – 2 เมตร และหลีกเลี่ยงกิจกรรมที่มีการสัมผัสโดยตรง จากการศึกษาในสหรัฐอเมริกาพบว่าหลังใช้มาตรการเว้นระยะห่างร่วมกันการปิดสถานศึกษาและสถานที่ทำงาน 2 สัปดาห์อัตราการแพร่เชื้อลดลงร้อยละ 65²
   4. การกักตัวและการหยุดอยู่บ้านเมื่อมีอาการป่วยตามแนวทางของกระทรวงสาธารณสุข จากการศึกษาในประเทศจีนพบว่าการค้นหาผู้ป่วยร่วมกับการกักตัว ลดอัตราการเสียชีวิตจากโรคติดเชื้อโควิด 19 ได้ร้อยละ 92²
   5. การทำความสะอาดสิ่งแวดล้อมโดยเฉพาะพื้นผิวสัมผัส และอุปกรณ์ที่ใช้ร่วมกัน มีผลการศึกษาพบว่าการทำความสะอาดสิ่งแวดล้อมทุกวัน โดยใช้น้ำยาที่มีสารประกอบคลอไรด์หรือเอทานอลมีประสิทธิภาพในการลดการแพร่เชื้อลงร้อยละ 77³
2. มาตรการระดับชุมชนผ่านการกำหนดนโยบายหรือสร้างระบบเพื่อส่งเสริมมาตรการส่วนบุคคลให้เกิดความครอบคลุมในการป้องกัน การแพร่กระจายเชื้อเพิ่มขึ้น ได้แก่
   1. การทำงานหรือเรียนที่บ้านผ่านระบบ online
   2. การปิดสถานศึกษาหรือที่ทำงานเมื่อเกิดการระบาด จากการศึกษาในหลายประเทศพบว่า การปิดโรงเรียนในช่วงที่มีการระบาดลดอุบัติการณ์ของโรคติดเชื้อโควิด 19 ในประชากรลง
   3. การกำหนดจำนวนผู้เข้าร่วมกิจกรรมต่าง ๆ ให้เหมาะสมกับลักษณะของพื้นที่จัดกิจกรรม
   4. การจัดการระบบอากาศให้มีการถ่ายเทอากาศที่เหมาะสม จากการศึกษาพบว่าการจัดการให้มีการหมุนเวียนของอากาศ 8 ACH (air change par hour) ช่วยลดการแพร่เชื้อห้องเรียนที่มีการจัดการระบบอากาศโดยวิธีเจือจาง (dilution method) เช่น การเปิดประตู-หน้าต่าง การเปิดพัดลม สามารถลดการแพร่เชื้อลงร้อยละ 35 และหากใช้ร่วมกับการใช้เครื่องกรองชนิด HEPA หรือเครื่องกำจัดเชื้อโดยใช้แสงอัลตราไวโอเลต จะลดการแพร่เชื้อเพิ่มขึ้นเป็นร้อยละ 48³
   5. การตรวจคัดกรองการติดเชื้อโควิดโดยใช้ ATK (antigen test kit) พิจารณาตรวจในผู้ที่มีอาการสงสัยการติดเชื้อโควิด 19
3. มาตรการป้องกันการติดเชื้อในโรงพยาบาล มีวัตถุประสงค์เพื่อลดการแพร่กระจายเชื้อโดยเฉพาะการป้องกันการติดเชื้อในผู้ป่วยกลุ่มเปราะบางที่เสี่ยงต่อการเกิดโรครุนแรง มาตรการที่สำคัญ ได้แก่ การตรวจคัดกรองผู้ป่วยที่มีอาการสงสัยการติดเชื้อโควิด 19 การแยกผู้ป่วย การทำความสะอาดสิ่งแวดล้อม การล้างมือ การเลือกใช้ personal protective equipment (PPE) ที่เหมาะสมกับลักษณะของการปฏิบัติงาน เช่น ผู้ป่วยที่มีหัตถการที่เกิดละอองฝอย (aerosol generating procedure) ควรใช้มาตรการ airborne precautions การระบาดของโรคติดเชื้อโควิด 19 ที่ผ่านมาส่งผลให้เกิดปัญหาการขาดแคลนของ PPE การหย่อนยานของมาตรการล้างมือ บุคลากรที่มีความรู้และทักษะในการป้องกันและควบคุมการติดเชื้อไม่เพียงพอแม้ในประเทศที่พัฒนาแล้ว 4 การวางแผนเตรียมความพร้อมก่อนการระบาดครั้งต่อไปจึงมีความสำคัญมาก

2. มาตรการป้องกันโรคด้วยยา (pharmaceutical measures)

วัคซีนเป็นเครื่องมือสำคัญในการควบคุมโรค แม้ว่าประสิทธิภาพการป้องกันการติดเชื้อที่มีอาการจะลดลงจากการกลายพันธุ์ของเชื้อโดยผลการศึกษาพบว่าประสิทธิผลในการป้องกันการติดเชื้อที่ 6 เดือนหลังได้วัคซีนจากสายพันธุ์เดลต้าและสายพันธุ์โอมิครอน ร้อยละ 88 เหลือร้อยละ 49 ตามลำดับ⁵ อย่างไรก็ตามวัคซีนมีประโยชน์ในการป้องกันการเกิดโรครุนแรง ลดการนอนโรงพยาบาลและการเสียชีวิตของผู้ป่วยโดยเฉพาะอย่างยิ่งในกลุ่มเสี่ยง ได้แก่ เด็กอายุต่ำกว่า 1 ปี ผู้ป่วยกลุ่ม 607 และหญิงตั้งครรภ์ นอกจากนี้วัคซีนยังมีประสิทธิภาพในการป้องกัน การเกิดภาวะแทรกซ้อนหลัง การติดเชื้อ เช่น MIS-C (Multisystem Inflammatory Syndrome in Children) และ Long COVID6-7 การฉีดวัคซีนป้องกันโรคโควิด 19 ในประเทศไทยให้ปฏิบัติตามคำแนะนำของคณะอนุกรรมการสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรค ราชวิทยาลัยกุมารแพทย์แห่งประเทศไทยและสมาคมโรคติดเชื้อในเด็กแห่งประเทศไทย ซึ่งมีการปรับให้เหมาะสมกับสถานการณ์ของโรคในประเทศอย่างต่อเนื่องสามารถเข้าถึงได้จาก  https://www.thaipediatrics.org/?cat=6

นอกจากมาตรการในการป้องกันการแพร่ระบาดที่กล่าวมาสิ่งที่ส่งเสริมให้มาตรการมีประสิทธิภาพอย่างสมบูรณ์คือ การสื่อสารความเสี่ยงกับภาคประชาชนให้เกิดความเข้าใจและให้ความร่วมมือในการปฏิบัติตนอย่างเหมาะสมตามสถานการณ์ เนื่องจากมาตรการที่กล่าวมาข้างต้น บางมาตรการอาจส่งผลลบต่อกิจกรรมทางสังคมและมีผลกระทบต่อพัฒนาการตามวัยของเด็ก เช่น การสวมหน้ากาก การหยุดเรียน การปิดสถานศึกษา ควรพิจารณาปรับลดความเข้มข้นของมาตรการเมื่อความชุกของโรคในชุมชนลดลง

1. European Centre for Disease Prevention and Control. Guidelines for the implementation of nonpharmaceutical interventions against COVID-19 [Internet]. 2020 [cited 2024 Mar 31]. Available from: https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/covid-19-guidelines-non-pharmaceutical-interventions
2. Etemad K, Mohseni P, Shojaei S, Mousavi SA, Taherkhani S, Fallah Atatalab F,et al. Non-Pharmacologic Interventions in COVID-19 Pandemic Management; a Systematic Review. Arch Acad Emerg Med. 2023;11(1):e52.
3. Madhusudanan A, Iddon C, Cevik M, Naismith JH, Fitzgerald S. Non-pharmaceutical interventions for COVID-19: a systematic review on environmental control measures. Philos Trans A Math Phys Eng Sci. 2023;381(2257):20230130.
4. Abelenda-Alonso G, Puig-Asensio M, Jiménez-Martínez E, García-Lerma E, Hornero A, Gutiérrez C, et al. Impact of the coronavirus disease 2019 (COVID-19) pandemic on infection control practices in a university hospital. Infect Control Hosp Epidemiol. 2023 Jan;44(1):135-138.
5. Arashiro T, Arima Y, Muraoka H, Sato A, Oba K, Uehara Y, et al. Coronavirus Disease 19 (COVID-19) Vaccine Effectiveness Against Symptomatic Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 (SARSCoV-2) Infection During Delta-Dominant and Omicron-Dominant Periods in Japan: A Multicenter Prospective Case-control Study (Factors Associated with SARS-CoV-2 Infection and the Effectiveness of COVID-19 Vaccines Study). Clin Infect Dis. 2023;76(3):e108-e115.
6. Hamad Saied M, van der Griend L, van Straalen JW, Wulffraat NM, Vastert S, Jansen MHA. The protective effect of COVID-19 vaccines on developing multisystem inflammatory syndrome in children (MIS-C): a systematic literature review and meta-analysis. Pediatr Rheumatol Online J. 2023;21(1):80.
7. Byambasuren O, Stehlik P, Clark J, Alcorn K, Glasziou P. Effect of covid-19 vaccination on long covid: systematic review. BMJ Med. 2023;2(1):e000385.