รศ. พญ. ธนินี สหกิจรุ่งเรือง
กุมารแพทย์ต่อมไร้ท่อ รพ.จุฬาลงกรณ์
สรุปเนื้อหาจากงานประชุมวิชาการประจำปี 2563 จัดโดย สมาคมโรคเบาหวานแห่งประเทศไทย ฯ วันที่ 6 สิงหาคม 2563
โรคเบาหวานเป็นโรคเรื้อรังที่มีอุบัติการณ์เพิ่มสูงขึ้นทุก ๆ ปี ทั่วโลกเป็นที่ทราบกันดีว่าการปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตเพื่อ healthy lifestyle เป็นหัวใจสำคัญในการดูแลเบาหวาน การปฏิบัติตัวและการดูแลจัดการเบาหวานด้วยตนเอง (self-management) มีผลอย่างมากต่อผลของการรักษา
ที่มา : https://patientengagementhit.com/features/how-mhealth-technology-supports-patient-engagement-strategies
ปัจจุบันการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศ (Information Technology) กำลังแพร่ขยายไปทั่วโลก โดยเฉพาะโทรศัพท์มือถือ มีข้อมูลสำรวจประเทศไทยมีประชากรกว่า 69 ล้านคน มีเบอร์โทรศัพท์มือถือ 92 ล้านเลขหมาย และ 57 ล้านคน สามารถเข้าถึงอินเตอร์เน็ต และ 49 ล้านคน ใช้ Social Media ผ่านโทรศัพท์มือถือ เทคโนโลยีโทรศัพท์มือถือ และอุปกรณ์พกพา (wearable devices ต่าง ๆ) สามารถนำมาใช้ในการดูแลสุขภาพได้ (mobile health หรือ mHealth) เช่น การใช้ application ต่าง ๆ ในการบันทึกระดับน้ำตาล การบันทึกการรับประทานอาหาร ข้อมูลอาหารสุขภาพ การออกกำลังกาย การเตือนการกินยาหรือฉีดยา ข้อมูลจากการวิจัยในหลาย ๆ ประเทศ พบว่าการใช้เครื่องมือต่าง ๆ เหล่านี้ ร่วมกับการสร้าง mHealth intervention ไม่ว่าจะเป็นการส่งข้อความผ่านโทรศัพท์มือถือ การเก็บข้อมูลเพื่อวิเคราะห์ การให้คำปรึกษา และเพิ่มความสะดวกในการสื่อสารกับบุคลากรทางการแพทย์ มีส่วนช่วยในการควบคุมดูแลเบาหวานได้ดีขึ้น นอกจากนั้นยังมีการพัฒนา mHealth intervention เพื่อช่วยสร้างให้เกิดพลัง และพัฒนาศักยภาพของผู้ป่วย (patient empowerment) เพื่อให้การเกิดการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมที่ยั่งยืน และเกิดประโยชน์ต่อสุขภาพของผู้ป่วย patient empowerment โดยหลัก ๆ ประกอบด้วย 3 อย่าง คือ 1) คนไข้มีความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับโรคของตนเอง (education) 2) คนไข้สามารถประยุกต์ใช้ความรู้นั้นในการดูแลโรคของตนเองได้ (self-management) 3) คนไข้มีส่วนร่วมในกระบวนการรักษาร่วมกับทีมบุคลากรทางการแพทย์ (shared decision-making)
อย่างไรก็ตาม มักไม่มีเครื่องมือใดเครื่องมือหนึ่งที่ทำงานได้สมบูรณ์แบบ คนไข้เบาหวานจึงมักต้องใช้Application หลายตัวร่วมกัน และผู้พัฒนา App มักจะต้องขายร่วมกับอุปกรณ์อื่น ๆ หรือขายพร้อมกับบริการอื่น ๆ เช่น การให้คำแนะนำ หรือการ coaching เพื่อให้คนไข้เบาหวานมีพฤติกรรมสุขภาพที่ดีขึ้น เช่น เลือกอาหารสุขภาพได้ดีขึ้นออกกำลังกายถูกหลักมากขึ้น สามารถดูแลจัดการน้ำตาลและแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้าต่าง ๆ ด้วยตนเองได้ เป็นต้น
ในการประชุมครั้งนี้ จะยกตัวอย่าง online tools และ application ต่าง ๆ ที่นิยมนำมาใช้ในการดูแลจัดการเบาหวานด้วยตนเอง ไม่ว่าจะเป็นการบันทึก และติดตามระดับน้ำตาล สัญญาณชีพผลตรวจเลือดอื่น ๆ อาจบันทึกด้วยตนเอง หรือมีการเชื่อมข้อมูลอัตโนมัติกับอุปกรณ์ที่ใช้วัด, การบันทึกและติดตามเรื่องการรับประทานอาหาร ค้นข้อมูลโภชนาการ สแกนบาร์โค้ด ถ่ายรูปอาหาร การติดตามเรื่องการออกกำลังกาย การจูงใจการลดน้ำหนัก การเตือนเรื่องรับประทานยา หรือฉีดยา การให้ข้อมูลความรู้เกี่ยวกับเบาหวาน และคำแนะนำที่เหมาะสมทั้งแบบทั่วไป และคำแนะนำแบบรายบุคคล App การคัดกรองภาวะแทรกซ้อน เช่น คัดกรองภาวะเบาหวานขึ้นตา หรือการคัดกรองเท้าเบาหวาน โดยการวิเคราะห์จากภาพ เป็นต้น นอกจากนี้ยังมี online resource ต่าง ๆ และ social network ที่ช่วยการดูแลด้านสังคมและจิตใจและแลกเปลี่ยนความรู้และเทคนิคต่าง ๆ ในกลุ่มคนไข้เบาหวาน และผู้ดูแลอีกด้วย (peer support and education) ในอนาคตก็คงจะมีการพัฒนาเทคโนโลยีใหม่ ๆเข้ามาช่วยสนับสนุนและพัฒนาการดูแลคนไข้เบาหวานให้มีคุณภาพชีวิตที่ดียิ่งขึ้น รวมถึงการดูแลและป้องกันในกลุ่มที่มีความเสี่ยงอีกด้วย
