Ready use: เบาหวานกับสุขภาพเพศชาย

ผศ. นพ. สิระ กอไพศาล
สาขาวิชาโรคต่อมไร้ท่อและเมแทบอลิซึม ภาควิชาอายุรศาสตร์
คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล
.

สมาคมผู้ให้ความรู้โรคเบาหวาน
วารสารแสงเทียน ฉบับที่ 2 เม.ย. – มิ.ย.67
https://thaide.org/wp-content/uploads/2024/06/Diabetes_Vol26-No2.pdf 

ปัญหาเรื่องสุขภาพเพศเป็นปัญหาที่แพทย์มักมองข้าม โดยเฉพาะในผู้เป็นเบาหวานซึ่งอาจมีโรคประจำาตัวหรือภาวะแทรกซ้อนหลายอย่าง ทำให้แพทย์ไม่ได้ดูแลครอบคลุมปัญหาเรื่องสุขภาพเพศ อีกทั้งด้วยวัฒนธรรมของสังคมไทย ทำให้ผู้เป็นเบาหวานเองไม่กล้าที่จะปรึกษาเรื่องสุขภาพเพศกับแพทย์ ส่งผลให้ปัญหาเรื่องสุขภาพเพศไม่ได้รับการประเมินและดูแลรักษาอย่างเหมาะสม

หากพูดถึงปัญหาเรื่องสุขภาพเพศในผู้เป็นเบาหวานหลาย ๆ คนหรือแม้แต่กระทั่งการศึกษา ทางการแพทย์ต่าง ๆ มักมุ่งเน้นไปที่ปัญหาอวัยวะเพศไม่แข็งตัวของเพศชาย (Erectile dysfunction, ED) อย่างไรก็ตาม นอกเหนือจากปัญหาอวัยวะเพศไม่แข็งตัว อาจพบปัญหาอื่น ๆ อีกมากมาย เช่น ฮอร์โมนเพศชายต่ำ การไม่มีอารมณ์ทางเพศ ปัญหาการหลั่งอสุจิ หรือปัญหาเกี่ยวกับการถึงจุดสุดยอด orgasm เป็นต้น โดยอาจพบปัญหาเหล่านี้สูงถึง 55% ในผู้เป็นเบาหวานเพศชาย

นกเขาไม่ขัน ปัญหาที่พบบ่อย แต่มักไม่ถูกพูดถึง

ภาวะอวัยวะเพศไม่แข็งตัวของเพศชายเป็นปัญหาที่พบได้บ่อยในผู้เป็นเบาหวานเพศชาย ถึงแม้ภาวะนี้อาจสืบเนื่องมาจากหลายสาเหตุและสามารถพบได้ในผู้ที่ไม่เป็นเบาหวาน มีรายงานว่า ผู้เป็นเบาหวานเพศชายมีภาวะอวัยวะเพศไม่แข็งตัวสูงถึง 35 – 75% ซึ่งเป็นอัตราที่พบมากกว่า ในผู้ไม่เป็นเบาหวานกว่า 3 เท่า ในทางกลับกัน พบว่าผู้ชายที่มีปัญหาภาวะอวัยวะเพศไม่แข็งตัว ตรวจพบโรคเบาหวานเพียง 20% เท่านั้น ในผู้เป็นเบาหวานนั้นจะมีปัญหาอวัยวะเพศไม่แข็งตัว มากกว่าและพบที่อายุน้อยกว่าผู้ที่ไม่เป็นเบาหวาน นอกจากนั้นผู้เป็นเบาหวานที่ควบคุมระดับน้ำตาล ได้ไม่ดีจะพบภาวะอวัยวะเพศไม่แข็งตัวบ่อยขึ้นด้วย

กลไกของเบาหวานที่ส่งผลต่อภาวะอวัยวะเพศไม่แข็งตัวนั้นมีได้หลายกลไก หากคิดตรงไป ตรงมา การที่อวัยวะเพศผู้ชายเกิดการแข็งตัวได้นั้น ต้องมีเส้นประสาทส่วนปลายที่สมบูรณ์ รับความรู้สึกกระตุ้นส่งไปที่ระบบประสาทส่วนกลาง หลังจากนั้นต้องมีระบบไหลเวียนของเส้นเลือดที่สมบูรณ์ มีการหลั่งสารต่าง ๆ ของเซลล์บุผนังหลอดเลือดที่สมบูรณ์ เนื่องจากการแข็งตัวของอวัยวะเพศนั้นเกิดจากการคั่งของเลือดในบริเวณ อวัยวะเพศและเป็นเรื่องที่ทราบกันดีว่า โรคเบาหวานที่คุมไม่ได้เป็นระยะเวลานาน ย่อมส่งผลเสียต่อระบบประสาทและระบบหลอดเลือดอย่างแน่นอน จึงเป็นเรื่องที่ไม่น่าแปลกใจ หากจะพบปัญหาอวัยวะเพศไม่แข็งตัวในผู้เป็นเบาหวานที่ควบคุมระดับน้ำตาลไม่ดี โดยสรุปกลไกการเกิดอวัยวะเพศไม่แข็งตัวในผู้เป็นเบาหวานเกิดจาก

1. ภาวะน้ำตาลที่สูงทำให้เกิดภาวะ oxidative stress รบกวนระบบ nitric oxide และ cyclic guanosine monophosphate (cGMP) สารเหล่านี้มีบทบาทสำคัญต่อการคลายตัวของระบบกล้ามเนื้อเรียบ cavernous ซึ่งสำคัญต่อการแข็งตัวของอวัยวะเพศ
2. ภาวะเส้นประสาทเสื่อม ไม่ว่าจะเป็นเส้นประสาทรับความรู้สึกหรือระบบประสาทอัตโนมัติ โดยระบบประสาทอัตโนมัติ parasympathetic นั้น มีความสำคัญต่อการแข็งตัวของอวัยวะเพศ
3. ระบบไหลเวียนเลือดที่ผิดปกติซึ่งการแข็งตัวของอวัยวะเพศนั้นจำเป็นต้องอาศัยการไหลเวียนเลือดเข้าออกอวัยวะเพศที่สมบูรณ์

นอกจากนั้นการมีสุขภาพจิตไม่ดี เช่น ภาวะเครียด เป็นต้น สามารถส่งผลต่อการแข็งตัวของอวัยวะเพศได้ โดยสรุป คือ มีหลายปัจจัยที่ส่งผลให้เกิดภาวะอวัยวะเพศไม่แข็งตัวในผู้เป็นเบาหวาน ไม่ว่าจะเป็นระดับน้ำตาลที่สูง ระบบหลอดเลือด ระบบประสาท และสภาพจิตใจ

นกเขาไม่ขัน สัญญาณเตือนของโรคเส้นเลือดหัวใจ

ข้อสำคัญของภาวะอวัยวะเพศไม่แข็งตัวของเพศชาย คือ ภาวะนี้ไม่ได้เป็นเพียงแค่ปัญหาเรื่องเพศเพียงอย่างเดียว แต่ยังสัมพันธ์กับการตรวจพบโรคหัวใจและหลอดเลือดที่มากขึ้น จึงเป็นที่มาของคำกล่าวที่ว่า ภาวะอวัยวะเพศไม่แข็งตัวถือเป็นสัญญาณเตือนว่าผู้เป็นเบาหวานรายนี้อาจจะมีโรคหัวใจและหลอดเลือดเกิดขึ้นได้ในอนาคต คิดง่าย ๆ ว่าน้ำตาลที่สูงนั้น หากสามารถส่งผลต่อเส้นเลือดที่หัวใจได้ นับประสาอะไรกับเส้นเลือดที่บริเวณอวัยวะเพศก็โดนทำลายและเสื่อมได้เช่นกัน ดังนั้น แพทย์ผู้ดูแลผู้เป็นเบาหวานทุกท่าน ควรตระหนักถึงปัญหาเรื่องสุขภาพเพศของผู้เป็นเบาหวานว่า ปัญหานี้มีอยู่จริง และกล้าที่จะพูดคุย ให้คำแนะนำ รวมถึงส่งต่อเพื่อการประเมินและรักษาอย่างเหมาะสม

การรักษาภาวะอวัยวะเพศไม่แข็งตัวในผู้เป็นเบาหวาน

ผู้เป็นเบาหวานหลายคน หลังจากเปิดใจปรึกษาเรื่องนี้กับแพทย์แล้ว มักมองหาทางลัด เช่น การขอยาที่ทำให้อวัยวะเพศตัวเองแข็งตัวทันที เวลาที่ต้องการมีกิจกรรมทางเพศ หรือต้องการใช้ ฮอร์โมนเพศชายเพื่อกระตุ้นให้มีอารมณ์ทางเพศ และคาดหวังให้อวัยวะเพศแข็งตัวมากขึ้น เป็นต้น อย่างไรก็ตามคำแนะนำหลักในการดูแลภาวะ อวัยวะเพศไม่แข็งตัวนั้นยังคงเป็นการปรับพฤติกรรม ลดน้ำหนัก หยุดสูบบุหรี่ และควบคุม เบาหวานให้อยู่ในเป้าหมาย ซึ่งจำเป็นต้องทำควบคู่ไปพร้อมกับการใช้การรักษาทางเลือกอื่นด้วย เนื่องจากถ้าไม่ควบคุมเบาหวานให้ดีแล้ว กลไกการเกิดโรค เช่น การที่เส้นประสาทและระบบหลอดเลือดถูกทำลายก็จะดำเนินไปเรื่อย ๆ จนสุดท้าย อาจไม่สามารถรักษาภาวะอวัยวะเพศไม่แข็งตัวได้เลย

เบาหวานและการพร่องฮอร์โมนเพศชาย

อีกหนึ่งเรื่องที่ในปัจจุบันพบว่าเป็นข้อกังวลที่พบบ่อยมากขึ้นในผู้ชาย คือการขาดฮอร์โมนเพศชายหรือที่เรียกว่า วัยทองในผู้ชายนั่นเอง อาการพร่องฮอร์โมนเพศชายนั้นมักเป็นอาการที่ไม่จำเพาะเจาะจง เช่น อ่อนเพลีย ไม่มีแรง ไม่มีอารมณ์ทางเพศ อวัยวะเพศไม่แข็งตัว อารมณ์ซึมเศร้า เป็นต้น แต่หากผู้ชายท่านใดมีอาการที่ชัดเจน เช่น โกนหนวดน้อยลง ขนรักแร้ร่วง ขนหัวหน่าวร่วง หรือมีเต้านมเกิดขึ้น เป็นต้น อาการเหล่านี้เป็นสิ่งที่บ่งบอกถึงภาวะพร่องฮอร์โมนเพศชายที่ชัดเจน และการเป็นเบาหวานที่ควบคุมระดับน้ำตาลได้ไม่ดีนั้นมีความสัมพันธ์กับระดับฮอร์โมนเพศชายที่ต่ำลงด้วย การควบคุมระบบการหลั่งฮอร์โมนเพศนั้น ร่างกายจำเป็นต้องอยู่ในภาวะที่สมบูรณ์ ระบบนี้จึงจะสามารถทำงานได้อย่างปกติและผลิตฮอร์โมนเพศชายออกมาอยู่ ในระดับที่เพียงพอ แต่เมื่อใดก็ตามที่ร่างกายเกิดภาวะเจ็บป่วย ในที่นี้คือการเป็นเบาหวานที่ปล่อยให้น้ำตาลสูงยาวนาน แน่นอนย่อมส่งผลต่อระบบการผลิตฮอร์โมนเพศและส่งผลให้ฮอร์โมนเพศชายต่ำลงได้

ผู้เป็นเบาหวานหลายท่านมักร้องขอให้แพทย์จ่ายฮอร์โมนเพศชาย เพื่อหวังจะเพิ่มระดับฮอร์โมนเพศชายในร่างกาย หารู้ไม่ว่าการกระทำเช่นนั้น จะเป็นการปิดการสั่งการระบบควบคุม การหลั่งฮอร์โมนของตนเองอย่างสิ้นเชิง กล่าวคือ ร่างกายจะเรียนรู้ว่าฮอร์โมนเพศชายมีเพียงพอแล้ว เนื่องจากมีการใช้ฮอร์โมนเพศจากภายนอก และระบบการหลั่งฮอร์โมนเพศภายในของตนเองจะไม่ทำงาน ทำให้ฮอร์โมนเพศชายจากภายในยิ่ง น้อยลงเข้าไปอีก ซึ่งส่งผลเสียเป็นวงจรวนไปมา ดังนั้นวิธีแก้ที่ดีที่สุดคือ การทำให้ร่างกายมีสุขภาพ ที่แข็งแรงสมบูรณ์ เช่น การควบคุมโรคประจำตัว ควบคุมโรคเบาหวานและน้ำตาลให้อยู่ในเกณฑ์ที่แพทย์แนะนำ เป็นต้น

อวัยวะเพศผิดรูป ฝันร้ายของผู้เป็นเบาหวาน

ในผู้เป็นเบาหวานที่ไม่ควบคุมระดับน้ำตาลปล่อยให้มีระดับน้ำตาลและน้ำตาลสะสมอยู่ในระดับที่สูงมากและติดต่อกันเป็นระยะเวลานาน ผลข้างเคียงต่อสุขภาพเพศชายที่พบได้น้อยมาก แต่ถือเป็นฝันร้ายของผู้ชายทุกคน คือ การเกิดพังผืดที่องคชาต (Peyronie disease) ส่งผลให้เกิดการดึงรั้งโดยเฉพาะตอนที่อวัยวะเพศแข็งตัว ทำให้อวัยวะเพศผิดรูป มีการโค้งงอและเจ็บปวด ซึ่งภาวะแทรกซ้อนนี้นับว่าเป็นภาวะที่รักษาได้ยาก ดังนั้นการควบคุมระดับน้ำตาลให้อยู่ในเป้าหมายจะเป็นการป้องกันที่ดีที่สุด

น้ำตาลยิ่งสูง ยิ่งมีลูกยาก

อีกหนึ่งสุขภาพเพศที่หลายคนมองข้าม คือ การมีบุตรยาก ผู้เป็นเบาหวานที่ควบคุมเบาหวาน ได้ไม่ดีนั้น  ส่งผลให้คุณภาพของน้ำอสุจิแย่ลง กล่าวคือ ความหนาแน่นของตัวอสุจิลดลง รวมไปถึงการเคลื่อนไหวของตัวอสุจิแย่ลง นอกจากนั้นยัง เพิ่มการแตกหักของสารพันธุกรรมที่อยู่ในอสุจิด้วย ดังนั้นจึงไม่เป็นที่แปลกใจเลย หากคุณเป็นเบาหวานที่ปล่อยให้น้ำตาลสูงในเลือดต่อเนื่องเป็นระยะเวลานาน  แต่พยายามจะมีลูกเท่าไหร่ก็ไม่สามารถมีลูกได้สักที หนึ่งในปัจจัยนั้นเกิดมาจาก การที่ควบคุมเบาหวานได้ไม่ดี

กล้าที่จะคุยกับผู้เป็นเบาหวาน

ในปัจจุบันแพทย์ใช้เวลาพูดคุยกับผู้ป่วยเพียงระยะสั้น ๆ ยิ่งในโรงพยาบาลที่มีผู้รับบริบาลจำนวนมากแล้วนั้น อาจใช้เวลาต่อผู้ป่วยหนึ่งคนไม่ถึง 5 นาที การดูแลผู้เป็นเบาหวานนั้นมีเรื่องที่จำเป็นต้องดูแลอยู่หลายจุด ไม่ว่าจะเป็นการประเมินยาที่ใช้ในการรักษา การพิจารณาเป้าหมายของการรักษา หรือการคัดกรองภาวะแทรกซ้อนต่าง ๆ ซึ่งโดยส่วนใหญ่แพทย์จะคุ้นเคยกับการคัดกรอง ภาวะไตเสื่อม ภาวะเบาหวานขึ้นตา โรคหัวใจหรือโรคเส้นเลือดในสมอง โดยที่สุขภาพเพศเป็นเรื่องที่มักถูกมองข้าม หรือแม้กระทั่งผู้เป็นเบาหวานเองก็ไม่กล้าปรึกษา เรื่องนี้กับแพทย์จากประสบการณ์ของผู้เขียน แนะนำว่าหากทำการดูแลในเรื่องต่าง ๆ ของเบาหวานอย่างครบถ้วนแล้ว แพทย์ควรหาจังหวะเปิดใจถามถึงปัญหาสุขภาพเพศในผู้เป็นเบาหวานด้วย ทั้งนี้หากแก้ปัญหาสุขภาพเพศได้ตรงจุดแล้ว ย่อมส่งผลดีต่อคุณภาพชีวิตของผู้เป็นเบาหวาน และส่งผลดีต่อความสัมพันธ์ระหว่างแพทย์และผู้เป็นเบาหวานด้วย

• Gandhi J, Dagur G, Warren K, Smith NL, Sheynkin YR, Zumbo A, Khan SA. The Role of Diabetes Mellitus in Sexual and Reproductive Health: An Overview of Pathogenesis, Evaluation, and Management. Curr Diabetes Rev. 2017;13(6): 573-581. PMID: 27875946.