Mpox update: สถานการณ์โรคฝีดาษวานร

นพ. ชัยศิริ ศรีเจริญวิจิตร
กุมารแพทย์โรคติดเชื้อ
สถาบันบำราศนราดูร กรมควบคุมโรค

โรคฝีดาษวานร (Mpox) เป็นโรคติดเชื้อที่มีความสำคัญในด้านสาธารณสุขทั่วโลก เกิดจากเชื้อ monkeypox virus (MPXV) อยู่ในกลุ่ม Orthopoxvirus เช่นเดียวกับเชื้อไวรัสฝีดาษ (variola) และ vaccinia virus ซึ่งเป็นเชื้อไวรัสที่นำมาใช้ในการผลิตวัคซีนป้องกันโรคฝีดาษ โดยเชื้อ MPXV แบ่งออกเป็น 2 สายพันธุ์ คือ clade I (ชื่อเดิม Congo Basin หรือ Central African) และ Clade II (ชื่อเดิม West African) ซึ่งพบว่า clade I มีความรุนแรงของโรคและอัตราการเสียชีวิตสูงกว่า¹ บทความนี้จะสรุปข้อมูลระบาดวิทยาของโรคฝีดาษวานร สายพันธุ์ที่มีความสำคัญ รวมถึงสถานการณ์โรค Mpox ทั้งในประเทศไทยและทั่วโลก

ระบาดวิทยา

โรค Mpox รายงานพบผู้ป่วยครั้งแรกในปี พ.ศ. 2513 ที่สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก และได้แพร่ระบาดในหลายประเทศในทวีปแอฟริกา จนกลายเป็นโรคประจำถิ่นในที่สุด² สำหรับการระบาดนอกทวีปแอฟริกาพบเป็นครั้งคราว³ โดยการระบาดก่อนปี พ.ศ. 2565 พบการติดเชื้อจากสัตว์สู่คนเป็นหลัก สำหรับการติดเชื้อจากคนสู่คนพบได้ในวงจำกัด

การระบาดใหญ่ของโรค Mpox ที่สำคัญนอกทวีปแอฟริกาเกิดขึ้นในเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2565 ซึ่งมีการแพร่ระบาดของเชื้อไวรัสฝีดาษวานร clade IIb ในหลายประเทศทั่วโลก พบผู้ติดเชื้อที่ไม่มีประวัติการเดินทางไปยังพื้นที่ที่มีการระบาดในทวีปแอฟริกา หรือสัมผัสสัตว์ที่ติดเชื้อ จนองค์การอนามัยโลกต้องประกาศภาวะฉุกเฉินทางสาธารณสุขระหว่างประเทศ (ตั้งแต่วันที่ 23 กรกฎาคม พ.ศ. 2565 ถึงวันที่ 11 พฤษภาคม พ.ศ. 2566) การระบาดในช่วงนี้มีการเปลี่ยนรูปแบบการติดเชื้อมาเป็นจากคนสู่คนเป็นหลัก โดยเฉพาะในกลุ่มชายที่มีเพศสัมพันธ์กับชาย (MSM) และผู้ที่ติดเชื้อเอชไอวี⁴

ช่วงปลายปี พ.ศ. 2566 ถึงต้นปี พ.ศ. 2567 สถานการณ์การระบาดในสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโกได้เพิ่มขึ้นอย่างมาก ซึ่งพบว่าสัมพันธ์กับการติดเชื้อ MPXV Clade Ib ที่มีความรุนแรงของโรคสูงกว่าที่ระบาดในปี พ.ศ. 2565 ต่อมายังได้พบการแพร่กระจายไปยังประเทศข้างเคียง เช่น สาธารณรัฐคองโก สาธารณรัฐแอฟริกากลาง รวมถึงประเทศในทวีปแอฟริกาตะวันออกที่ไม่เคยมีการระบาดมาก่อน ได้แก่ บุรุนดี รวันดา และยูกันดา องค์การอนามัยโลกจึงได้ประกาศให้โรค Mpox เป็นภาวะฉุกเฉินทางสาธารณสุขระหว่างประเทศเป็นครั้งที่ 2 เมื่อวันที่ 14 สิงหาคม พ.ศ. 2567⁵ ​ (ตารางที่ 1)

ตารางที่ 1 เปรียบเทียบลักษณะทางระบาดวิทยาของโรค Mpox ตั้งแต่อดีตถึงปัจจุบัน^{2, 6-9}

สถานการณ์โรค Mpox ทั่วโลก¹⁰

สถานการณ์การระบาดของโรค Mpox ทั่วโลก ตั้งแต่วันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2565 ถึง 28 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2568 พบผู้ป่วยโรค Mpox ที่มีผลการตรวจทางห้องปฏิบัติการยืนยันการติดเชื้อจำนวน 132,797 ราย  และเสียชีวิต 304 ราย (ร้อยละ 0.2) จากกว่า 128 ประเทศทั่วโลก ประเทศที่มีจำนวนผู้ป่วยสะสมสูงสุด 5 อันดับแรก คือ สหรัฐอเมริกา สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก บราซิล สเปน และฝรั่งเศส ตามลำดับ โดยส่วนใหญ่เกิดจากเชื้อ MPXV clade IIb สำหรับ MPXV clade Ib ปัจจุบันพบรายงานผู้ป่วยยืนยันแล้วกว่า 26,073 รายจาก 26 ประเทศทั่วโลก ทั้งในและนอกทวีปแอฟริกา (รูปที่ 1)

แนวโน้มในช่วง 12 เดือนที่ผ่านมา ตั้งแต่เดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2567 ถึงกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2568 พบผู้ป่วยเฉลี่ย 2,650 รายต่อเดือน ซึ่งลดลงอย่างมีนัยสำคัญจากจุดสูงสุดในเดือนสิงหาคม 2565 ที่พบผู้ป่วยสูงถึง 30,968 รายต่อเดือน ทวีปที่พบผู้ป่วยรายใหม่สูงที่สุด คือ ทวีปแอฟริกา พบผู้ป่วยติดเชื้อจำนวน 21,915 ราย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก

ผู้ป่วยโรค Mpox เกือบทั้งหมดเป็นเพศชาย ส่วนใหญ่มีอายุอยู่ในช่วง 30 – 39 ปี การติดเชื้อส่วนใหญ่เกิดจากการมีเพศสัมพันธ์ (ร้อยละ 82.2) โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกลุ่ม MSM (ร้อยละ 86.6) และผู้ติดเชื้อเอชไอวี (ร้อยละ 51.6) สำหรับผู้ป่วยเด็กและวัยรุ่นอายุต่ำกว่า 18 ปี พบเพียงร้อยละ 1รูปที่ 1 แสดงการกระจายสายพันธุ์ของเชื้อ MPXV ที่ระบาดในประเทศต่าง ๆ ทั่วโลก¹⁰

สถานการณ์โรค Mpox ในประเทศไทย¹¹

รายงานจากระบบเฝ้าระวังโรคของกรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข ตั้งแต่เดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2565 จนถึงวันที่ 22 มีนาคม พ.ศ. 2568 พบผู้ป่วยยืนยันสะสมทั้งสิ้น 875 ราย เป็นผู้ป่วยเพศชาย 851 ราย (ร้อยละ 97.3) และเพศหญิง 24 ราย (ร้อยละ 2.7)  โดยจำแนกเป็นผู้ป่วยในปี พ.ศ. 2565 จำนวน 14 ราย ปี พ.ศ. 2566 จำนวน 676 ราย ปี พ.ศ. 2567 จำนวน 176 ราย และปี พ.ศ. 2568 จำนวน 9 รายตามลำดับ แสดงให้เห็นถึงแนวโน้มการระบาดที่รุนแรงที่สุดในปี พ.ศ. 2566 และมีแนวโน้มลดลง เกือบทั้งหมดเป็นการติดเชื้อ MPXV clade IIb สำหรับการติดเชื้อ MPXV clade Ib พบเพียง 4 ราย โดยพบผู้ป่วยยืนยันการติดเชื้อ MPXV clade Ib รายแรกเมื่อวันที่ 19 สิงหาคม 2567 ซึ่งเป็นประเทศที่ 2 นอกทวีปแอฟริกา ถัดจากประเทศสวีเดน (ตารางที่ 2)

จังหวัดที่มีรายงานผู้ป่วยติดเชื้อสูงสุด คือ กรุงเทพมหานคร ตามมาด้วยชลบุรี และนนทบุรี ตามลำดับ ผู้ป่วยมีอายุเฉลี่ย 34 ปี (ส่วนใหญ่มีอายุอยู่ในช่วง 30-39 ปี) สอดคล้องกับรายงานการระบาดในต่างประเทศ โดยพบผู้ป่วยเด็กและวัยรุ่นอายุต่ำกว่า 18 ปีเพียง 3 ราย  อาการที่พบบ่อย คือ ผื่น ไข้  และปวดกล้ามเนื้อ ทั้งนี้มีรายงานผู้ป่วยเสียชีวิตทั้งสิ้น 13 ราย เป็นเพศชาย 12 ราย เพศหญิง 1 ราย ทั้งหมดมีสัญชาติไทย มีอายุเฉลี่ย 27 ปี ส่วนใหญ่เป็นกลุ่ม MSM (10 ราย) ทุกรายตรวจพบการติดเชื้อเอชไอวีร่วมด้วย

ตารางที่ 2 แสดงลักษณะผู้ป่วยยืนยันติดเชื้อ MPXV clade Ib ในประเทศไทย คำย่อ DRC, สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก; UAE, สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์

สรุป

การควบคุมการระบาดของโรค Mpox จำเป็นต้องมีการเฝ้าระวังสถานการณ์ของโรคอย่างใกล้ชิดทั้งในและนอกประเทศ ร่วมกับการใช้มาตรการการป้องกันทางสาธารณสุขอย่างเข้มงวดและรัดกุม รวมถึงการฉีดวัคซีนในการป้องกันในกลุ่มเสี่ยงสูง เช่น MSM จะช่วยลดอัตราการติดเชื้อและการเสียชีวิตลงได้

1. Bunge EM, Hoet B, Chen L, et al. The changing epidemiology of human monkeypox—A potential threat? A systematic review. PLoS Negl Trop Dis. 2022;16:e0010141.
2. Gessain A, Nakoune E, Yazdanpanah Y. Monkeypox. N Engl J Med. 2022;387:1783-93.
3. Rimoin AW, Mulembakani PM, Johnston SC, et al. Major increase in human monkeypox incidence 30 years after smallpox vaccination campaigns cease in the Democratic Republic of Congo. Proc Natl Acad Sci U S A. 2010;107:16262-7.
4. World Health Organization. Smallpox and mpox (Orthopoxviruses) vaccine position paper, August 2024 [Internet]. 2024 [cited 2025 Mar 26]. Available from: https://www.who.int/publications/i/item/who-wer-9934-429-456
5. World Health Organization. WHO Director-General declares mpox outbreak a public health emergency of international concern [Internet]. 2024 [cited 2025 Mar 26]. Available from: https://www.who.int/news/item/14-08-2024-who-director-general-declares-mpox-outbreak-a-public-health-emergency-of-international-concern
6. Okwor T, Mbala PK, Evans DH, et al. A contemporary review of clade-specific virological differences in monkeypox viruses. Clin Microbiol Infect. 2023;29:1502-7.
7. Titanji BK, Hazra A, Zucker J. Mpox clinical presentation, diagnostic approaches, and treatment strategies: a review. JAMA. 2024;332:1652-62.
8. Whittles LK, Mbala-Kingebeni P, Ferguson NM. Age-patterns of severity of clade I mpox in historically endemic countries. medRxiv. 2024:2024.04.23.24306209.
9. Gao L, Shi Q, Dong X, et al. Mpox, caused by the MPXV of the clade IIb lineage, goes global. Trop Med Infect Dis. 2023;8:76.
10. World Health Organization. Global Mpox Trends [Internet]. 2025 [cited 2025 Mar 26]. Available from: https://worldhealthorg.shinyapps.io/mpx_global/#situation-summary
11. กรมควบคุมโรค. รายงานสถานการณ์โรคติดเชื้อฝีดาษวานร (Mpox) [อินเทอร์เน็ต]. 2568 [เข้าถึงเมื่อ 26 มี.ค. 2568]. เข้าถึงได้จาก: https://ddc.moph.go.th/monkeypox/dashboard.php